Sześć rzeczy, którymi Japonia nie zaskakuje

Wycieczki do Japonii, niegdyś uznawane za mało realne marzenie, w końcu stały się faktem, a coraz większa ilość rodaków udaje się do Kraju Kwitnącej Wiśni. Owocem tych kilkudniowych wycieczek są podsumowujące wrażenia artykuły zamieszczane w Internetowych mediach. Gdy większość podobnych sytuacji ignoruje, tak do polemiki zachęcił mnie tekst Marcina Kosmana, który właśnie wrócił z Tokio i dzieli się wrażeniami na swoim blogu. Zachęcam do przeczytania wspomnianego materiału, a następnie do zapoznania się z uwagami z mojej strony, które z jednej strony może dopełnią poruszaną tematykę, a z drugiej może pokażą, jakich rzeczy w tego typu artykułach najlepiej unikać.

Nie ma nic złego w opisywaniu wrażeń z podróży. Ma to sens, bo dana osoba dzieli się swoimi wrażeniami z pozycji osoby, która w danym kraju jest po raz pierwszy. Pozwala to laikowi w łatwy sposób odnaleźć się w podobnej sytuacji oraz lepiej identyfikować z autorem. Problem przeważnie zaczyna się, gdy rozemocjonowami korespondenci zaczynają głoszenie sądów na temat Japonii i Japończyków. Często odbywa się to w  tonie, który stawia autora w roli znawcy tematu. Przejdźmy jednak do sześciu typowych i często powielanych wątków w relacjach z Japonii.

1. Nie ma śmietników

Faktycznie w Japonii śmietniki trudno znaleźć na każdym rogu, a ich ilość drastycznie zmalała od czasów niesławnego ataku terrorystycznego w Tokijskim metrze. Kosze na śmieci jednak są, a najłatwiej je znaleźć w jednym z wielu sklepów spożywczych, jakich w wielkich miastach nie brakuje. Często kosze znajdują się przed sklepem, albo w środku budynku. Faktycznie, do ostatniego roku kosz znajdował się w każdym sklepie, ale ich ilość ostatnio zmalała, na co wpływał fakt że wiele osób wykorzystywało je do wyrzucania swoich domowych śmieci. W rezultacie niektóre sieci handlowe z nich zrezygnowały. Śmietniki znajdują się jednak w wielu centrach handlowych, czasem przy automatach z napojami (choć najczęściej tylko z otworem na puszki, o czym Marcin już wspominał). Śmietników nie brak też w toaletach, gdzie można wyrzucić jednorazowe chusteczki papierowe i inne drobne rzeczy, których wrzucanie do sedesu grozi zatkaniem rury i zalaniem łazienki.

Nie wydaje mi się, by Japończycy mieli fioła na punkcie segregacji śmieci. To raczej konieczność wynikająca z życia w ogromnych, mocno zaludnionych metropoliach gdzie bez podobnej organizacji wszyscy utonęliby w stertach odpadków. Zresztą widać to najlepiej w Stanach Zjednoczonych, gdzie duże miasta są często zaśmiecone. Gdy w latach sześćdziesiątych Japonia przechodziła przez powojenny baby boom i drastycznie wzrosła ilość mieszkańców, to zapoczątkowano wtedy obecnie stosowane zasady utylizacji odpadków. Przy czterdziestu pięciu milionach ton odpadków rocznie trzeba było znaleźć inne rozwiązanie.

Trudno jednak jednolicie opisać system segregacji śmieci, bo gdy istnieją pewne wspólne zasady, tak każda gmina ma oddzielne regulacje w tej kwestii. W samym centralnym Tokio znajdują się 23 okręgi, z czego każdy ma właściwe dla siebie prawo związane z segregacją odpadków. Zwykle nie jest to aż tak skomplikowane, ale śa oczywiście wyjątki. Miasteczko Kakimatsu na wyspie Shikoku popadło w przesadę, bo tamtejsza gmina podzieliła śmieci na czterdzieści cztery różne kategorie. Niemniej jednak, osoby noszące ze sobą śmieci do domu to rzadkość, zarezerwowana na takie okazje, jak choćby na pikniki na łonie natury.

A oto kilka fotek, które celowo wykonałem w przedziale czasowym ok. 30 minut od opuszczenia domu, w trakcie codziennej drogi do pracy:

Kosze w sklepie spożywczym na rogu.

Inny sklep spożywczy.

Kosz w pociągu.

Kosz na stacji kolejowej. Przeznaczony na butelki, ale wystarczy podnieść górną część, by wsadzić tam inne śmieci, z czego Japończycy często korzystają.

Kosz w toalecie w centrum handlowym.

Kosz na stacji metra.

2. Japończycy nie śmiecą

Japończycy dbają o porządek, co jest im wpajane już w szkole, tak samo, jak zasady postępowania w przypadku trzęsień ziemi i innych kataklizmów. Każde dziecko zna słynną zasadę trzech „R”, czyli reduce, reuse i recycle (ograniczanie, ponownie wykorzystywanie i recykling). Ogół podąża za przyjętymi rozwiązaniami, ale jednostki mają często zasady głęboko gdzieś i nie raz widziałem, jak wracający z pracy biznesmen dopijał napój energetyczny lub kawę i kładł puszkę/kubek bez skrępowania na pobliskim murku. Niektóre dzielnice Tokio bywają mocno zaśmiecone, ale choćby z racji tego że ilość śmieci się zwiększa wieczorową porą, najczęściej obcokrajowiec tego nie zauważy. Gdy wstanie rano, ulice będą już wysprzątane przez pracujące całą dobę służby porządkowe i wytrwale zbierających niedopałki papierosów seniorów-wolontariuszy.

Wejście do mojego byłego akademika.

Tutaj studenci zostawiają buty.

Reprezentacyjne główne pomieszczenie budynku.

Mieszkałem zresztą z nastoletnim Japończykiem, który wydawał się nie mieć ograniczeń w nowych pomysłach na to, jak zaśmiecić mieszkanie. Brudne talerze zostawiał na stole, wychodził do ogrodu w pantoflach, a wracając wnosił piach do salonu, zaś nie posegregowane śmieci wyrzucał do kosza jak popadnie.  Istnieje też znany stereotyp, że Japończycy nie zapraszają zwykle ludzi do domów, bo „to taka prywatna przestrzeń, gdzie tylko ludzie z najbliższego kręgu mają wstęp”. Istnieją różne interpretacje, ale z doświadczenia powiem, że często chodzi po prostu o wstyd z powodu bałaganu. Nie różnią się tym specjalnie od Polaków, a jeśli kiedykolwiek chcecie zobaczyć do jakiego stopnia może to sięgać, to zachęcam do odwiedzenia akademików – nieporządek w niektórych domach studenckich, jest wręcz legendarny. Wyobraźcie sobie szok kulturowy obcokrajowca, który prosto z lotniska trafia do podobnego miejsca, mentalnie przygotowany na coś dokładnie odwrotnego.

Tak wyglądają czasem ulice Tokio, jeśli ekipa porządkowa nie zdąży na czas.

Tutaj dodatkowe ujęcia.

Coś jest nie tak z Feng Shui tego mieszkania.

3. Automatyzacja

Automaty z napojami są już rozpowszechnione w całej Azji i gdy jest ich niezwykle dużo w Japonii, to uświadczycie je też w Korei, Chinach, Hong Kongu, Malezji, Singapurze, czy nawet w Tajlandii. To bardzo użyteczny element przestrzeni miejskiej, ale bynajmniej nie świadczący o automatyzacji i technologicznym zaawansowaniu Japonii. Pierwsze maszyny z napojami powstały już w latach 60 ubiegłego wieku i ich ilość systematycznie wzrastała przez następne półwiecze.

Pierwsze automaty z napojami pojawiły się w Japonii w latach 60 i były produkcji amerykańskiej.

Maszyny do kupowania biletów mają jeszcze dłuższą historię, niż automaty z napojami.

Część należy do zajmujących się dystrybucją napojów firm, ale sporo maszyn jakie uświadczycie w różnych zaskakujących miejscach, to czasem prywatne interesy, gdzie ktoś dorabia sobie do miesięcznego budżetu biorąc podobną maszynę w leasing i stawiając na swoim prywatnym terenie. Dużo jednak ciekawsze i warte wspomnienia są tzw. „targowiska bez człowieka”. To zwykle stojące wzdłuż drogi budki z warzywami, gdzie można się zaopatrzyć w towar, a pieniądze zostawić w stojącej obok skrzynce. Interes oparty na zaufaniu, nie wymagający żadnej technologii, a jednak pozytywnie zaskakuje.

Stoisko z warzywami bez sprzedawcy – przykład zaufania, jakim darzą się Japończycy na prowincji.

Maszyny z napojami nie reprezentują nowoczesnych technologii, a raczej zwykłą użyteczność – dla firm by lepiej sprzedawać ich produkty (postawienie maszyny jest dużo tańsze, niż sprzedaż sklepowa) i dla konsumentów, by zawsze w razie konieczności mieć coś do picia pod ręką. Również ciepłe napoje, o czym Marcin nie wspomniał będąc w Tokio wiosenną porą. Nie miał okazji zobaczyć maszyn serwujących puszki z gorącą kawą i ciepłymi napojami (również zupy), zwykle dostępnych w chłodniejszych miesiącach roku.

Gorące produkty z japońskich maszyn.

Jeśli chodzi o automaty w restauracjach i barach, to najczęściej kwestia ta dotyczy małych lokali lub dużych sieciówek, gdzie rezygnacja z zatrudniana dodatkowej osoby na kasie, to zwykłe względy ekonomiczne i oszczędność. Pozwala to nie zawyżać cen jedzenia, a w niektórych przypadkach wręcz decyduje o egzystencji danego, balansującego na granicach opłacalności małego lokaliku. Maszyny wydające kupony na jedzenie są równie stare, jak automaty z napojami. Nie uświadczymy ich jednak w żadnym lepszym lokalu, gdzie osoba stojąca przy kasie i przyjmująca rachunek jest czymś oczywistym.

W codziennym życiu w Japonii praktycznie nie bywam w miejscach z podobnymi maszynami. Jeśli już się czasem zdarzy, to zwykle dotyczy ciasnych restauracji serwujących japoński ramen, gdzie na dodatkową ladę i wydawanie pieniędzy nie ma po prostu miejsca. Niektóre parkingi mają automatycznych kasjerów, ale zwykle mowa o małych placykach na kilka samochodów, gdzie zatrudnianie danej osoby się nie opłaca. Na większych parkingach mamy często siedzących w budkach cieciów, których nie zabrakło również w „analogowych” bramkach na autostradach,  na stacjach kolejowych i w metrze. Karty dotykowe z możliwością doładowań to dogodność, która może nie jest szeroko dostępna w Polsce, ale to już chleb codzienny wielu krajów EU i większości rozwiniętych krajów Azji.

Marcinowi nie udało się kupić biletu do Muzeum Studia Ghibli. To dość ciasne miejsce cieszące się sporą popularnością, więc bilety trzeba kupować dużo wcześniej, najlepiej 2 do 3 miesięcy wstecz, by móc zaklepać dany termin. Zresztą jest to dokładnie opisane na ich stronie internetowej, dostępnej z myślą o turystach również w języku angielskim. Dowiadujemy się tam wszystkiego o procedurze kupowania biletów, a także o terminach na jakie te bilety będą dostępne. Wymaga to niestety bycia w Japonii, więc ogólnie interes się kręci i wiele zachodnich biur podróży co miesiąc wykupuje sporą pulę biletów, by później sprzedawać je w zawyżonej cenie zagranicznym turystom.

Rozmawiając o automatyzacji trudno również nie wspomnieć o przypadkach, gdzie jej NIE MA. Japoński system bankowości pozostawia wiele do życzenia i jest dużo wstecz w stosunku do Polski, szczególnie bankowość internetowa. W XXI wieku Japonia nadal korzysta z archaicznych książeczek oszczędnościowych, przypominających wczesne czasy banku PKO. Istnieje też masa rożnych prac, gdzie maszyna by mogła zastąpić człowieka, a mamy później takie kurioza, jak pan stojący na ulicy by ostrzegać przed dziurą w jezdni. Kilka lat temu w niektóre dni zupełnie nie działały bankomaty i jeśli wcześniej nie wypłaciliśmy pieniędzy, to pozostawało pożyczanie od znajomych i nerwowe odliczanie do pierwszego dnia roboczego.

4. Miasto rośnie pionowo

Tokio to ogromna metropolia, ale nie jest aż tak ciasno, jak zwykle się o tym gada. Wszystko zależy od dzielnicy w jakiej się znajdujemy. Te historyczne w ścisłych centrach są zatłoczone i wynajmowanie tam mieszkania, to często luksus, ale gdy tylko się trochę oddalimy od głównych stacji możliwości się zwiększają. Wszystko to kwestia zarobków i czasem szczęścia. Mieszkam obecnie w dużym mieszkaniu 85m2 z małym ogrodem i na ciasnotę nie narzekam. Znajomi w Tokio wynajmują duży, przestronny dom w centrum miasta. Inny znajomy mieszka z rodziną w przestronnym apartamencie 110m2 tuż obok rzeki Sumida, z obłędnym widokiem na wieże Tokyo Skytree. Inna przyjaciółka wprowadziła się niedawno do znajdującego się w dzielnicy Roppongi nowego apartamentowca z mieszkaniem o powierzchni 100m2.

Przestronne mieszkania w apartamentowcach to teraźniejszość wielu Japończyków.

Wielkie apartamentowce to częsty widok w dużych miastach Japonii i przeświadczenie, że żyje się tu skromnie w małych klitkach, to bardziej wizja Japonii sprzed lat. Ceny gruntu w centralnych częściach to sumy często niewyobrażalne, stąd każdy skrawek gruntu wykorzystywany jest do maksimum, czyli pnąc budynek jak najwyżej. Nie różni się to specjalnie od Wietnamu, gdzie większość domów przypomina długie ołówki, bo budowane są bardziej w poziomie, niż pionie. Zabudowa miejsca w centrach wielkich miast Japonii jest wysoka, ale poza centrami jest zasadniczo niska. Bardziej interesująca jest z kolei kwestia wykorzystywania podziemi, bo kiedy nie ma nic niezwykłego w widoku wieżowców w centrach dużych miast na całym świecie, to podziemia Japonii kryją dla turystów masę niespodzianek.

5. Specjalne wagony dla kobiet w Japonii

Tutaj bez większego szoku. W wielu krajach islamskich stosowana jest segregacja pasażerów, by ograniczyć kontakt między mężczyznami i kobietami. Specjalne wagony dla kobiet zobaczymy choćby w Malezji, czy Irańskim metrze. Są też w Indiach, Brazylii, Meksyku, Indonezji, Filipinach i w Zjednoczonych Emiratach Arabskich.

Wagon tylko dla kobiet w metrze stolicy Iranu, Teheranie.

Tam przeważnie panuje restrykcyjna segregacja płci, gdy w Tokio i innych miastach Japonii  specjalne wagony dla kobiet funkcjonują wyłącznie w godzinach szczytu, by później służyć wszystkim pasażerom. Są oczywiście wyjątki, jak choćby zapraszanie do środka osoby niepełnosprawnej na wózku, ale nie chodzi tu bynajmniej o żartobliwie wspomniany przez Marcina brak możliwości molestowania przez „ocieranie się” ze strony biednego inwalidy, a więcej przestrzeni oraz bliskość do windy po dotarciu do stacji docelowej.

Tylko dla pań, ale w godzinach szczytu.

Marcin zapewne korzystał z nich poza godzinami szczytu, bo gdyby trafił tam choćby między odjazdem pierwszego pociągu, a godziną 9:30, to spotkałby się z ostrą reakcją ze strony kobiet. Panie nie boją się zwrócić uwagi, albo poskarżyć konduktorowi. Nie chodzi wyłącznie o możliwość napastowania ze strony zboczeńców, ale też wspomnianą przez znajomą niechęć Japonek do wydzielanych przez mężczyzn zapachów, szczególnie po spożyciu napojów alkoholowych.

6. Japończycy nie szanują kobiet

Podobnych sądów lepiej nie głosić w oparciu o krótkie doświadczenie z pobytu w Tokio, oparte w znacznej mierze na odczuciach zagranicznej koleżanki. To temat rzeka, ale czasy wszechwładnych mężczyzn Japonia ma już dawno za sobą. Popatrzcie na to bardziej przez pryzmat naszej kultury, gdzie przed laty mężczyzna miał być chlebodawcą, a kobieta zajmować się domem. W dzisiejszych czasach to najczęściej kwestia wyboru kobiety, która niekoniecznie ma ochotę pracować w firmie, a chce zajmować się dziećmi i domem. To robota w pełnym wymiarze godzin, a gwarantuje, że życie gospodyni domowej w Japonii to pasmo różnych obowiązków, gdzie czasem zwykła praca męża w firmie wydaje się być prostsza.

Bycie gospodynią domową w Japonii to nie kulturowa konieczność, ale wybór wielu kobiet. Decydują się poświęcić rodzinie i wychowywaniu dzieci, co nie jest też obce w naszym kraju. Bynajmniej nie cierpią zamknięte w „ciasnych mieszkankach”, bo mają dni wypełnione twórczymi zajęciami, które zdecydowanie burzą stereotypy kur domowych w papilotach.

W Japonii popularny jest podział osobowości kobiet i mężczyzn na dwie kategorie: „roślinożernych mężczyzn” i „mięsożernych kobiet”. Jeśli podobne dwa typy się zejdą, to łatwo domyślić się, kto w domu będzie nosić spodnie 😉

Moje uczennice lubią być gospodyniami domowymi, nawzajem się wspierać, spędzać czas na różnych kobiecych zajęciach i pomagać dzieciom w szkolnych obowiązkach. Mają swoje zdania i nawet jeśli mąż zarabia pieniądze, to najczęściej trafiają one w ich ręce. To one decydują na co przeznaczy się daną sumę, a mąż dostaje kieszonkowe. Dotyczy to tak samo pracownika budowlanego z dbającą o finanse żoną, jak i wysokiej rangi profesora na uniwersytecie.

Prawdą jest, że dziewczyny chcące piąć się zawodowo w górę często napotykają opór ze strony historycznych uwarunkowań, gdzie pewne stanowiska od lat przydzielano mężczyznom. Wg. ostatniego rankingu w 30 największych firmach w Japonii tylko jedną z nich zarządza kobieta. Powodów jest masa i to temat na grubą książkę. Niemniej jednak mężczyźni liczą się z kobietami, a te mają szereg trików w zanadrzu, by dać im poczucie władzy, a równocześnie  pociągać za sznurki tak, by zawsze osiągnąć swój cel. Spotkało się z tym wielu obcokrajowców, których żony po ślubie przeobrażały się z uległych niewiniątek w twarde i pewne siebie kobiety.

Ciekawe jest też to, że najczęściej skargi na temat traktowania kobiet w Japonii nie płyną od samych domniemanych ofiar, a od wzburzonych niegodnym traktowaniem cudzoziemek.

Zapraszam na kontynuacje artykułu „Sześć kolejnych rzeczy, którymi Japonia nie zaskakuje”.