Iran, jakiego nie znacie: Kobiety

Do portu lotniczego Teheran-Iman Khomeini dotarłem późną nocą. Tuż po wyjściu z samolotu  zaskoczył mnie widok grupki idących korytarzem kobiet, noszących tradycyjne przykrycie o nazwie burka. Jest to rodzaj szczelnie zasłaniającego ciało zewnętrznego stroju noszonego przez kobiety w niektórych krajach muzłumańskich. Mój wzrok spotkał się z nienaturalnie niebieskimi oczami jednej z mijających mnie kobiet w zakrywającej prawie całą twarz chuście i poczułem lekkie mrowienie w żołądku, częstą reakcję mojego ciała przy obcowaniu z  nieznanym.

Od samego początku nastawiłem się na czujną obserwację otaczającej mnie rzeczywistości. Szybko urodziła mi się w głowie myśl, że prawdopodobnie drogie szkła kontaktowe z błękitnymi soczewkami to jeden z niewielu możliwych sposobów okazania swojej indywidualności przez zamężną kobietę. Słyszałem już wcześniej, że zamężna kobieta zgodnie z koranicznymi nakazami zobowiązana jest zachować swoje wdzięki wyłącznie dla męża. Zaśmiałem się w duchu, że czarne, luźne materiały nadają jej wygląd Batmana, takiego z klasycznych filmów o przygodach człowieka nietoperza. Może za wyjątkiem głowy, pozbawionej ikonicznych, trójkątnych uszu.

Stojący obok mnie Irański przyjaciel przerwał moją zadumę i wskazał palcem na pobliską tablicę, informującą o przylocie samolotu … z Dubaju. No tak, cudzoziemki! Jak zwykle poniosła mnie wyobraźnia a, jak się później okazało, był to  ostatni raz w trakcie całej mojej wyprawy, gdy widziałem w Iranie tak restrykcyjny strój. Tuż po przejściu przez kontrolę imigracyjną zaskoczyła mnie mnogość kolorowych chust i uśmiechniętych twarzy Irańskich kobiet, czekających przy wyjściu na swoich bliskich. Szczęśliwe rodziny witały przyjezdnych tradycyjnymi pocałunkami w policzki, a pozostałe nerwowo czekały na spóźnialskich, z  bukietami pachnących, kolorowych kwiatów.

To nie Afganistan za czasów talibów, gdy kobiety zmuszone były nosić zakrywające szczelnie całe ciała burki. W Iranie wszystkie panie jednak nadal zobowiązane są przez prawo do zakładania chusty na głowę. Wykluczone są wszelkie minispódniczki, czy stroje odsłaniające zbytnio ciało. Na tym jednak koniec. Daleko im jednak do spotkanych na lotnisku arabskich turystek w workowych strojach z czarnymi rękawiczkami. Iranki ubierają się elegancko, mocno eksponują pokryte intensywnym makijażem twarze, a włosy zakrywają różnokolorowymi chustami. To oczywiście obowiązujące trendy w dużych miastach, jak Teheran, Shiraz, czy Isfahan. W mniejszych metropoliach i na wsiach ludzie podchodzą do tych spraw bardziej restrykcyjnie, ale nawet tam daleko im do rygoru Arabii Saudyjskiej.

Modna kobieta bawi się swoim smartfonem przy wejściu do historycznego meczetu w mieście Isfahan

Szybko zdążyłem się przekonać, że często obowiązek zakrywania głowy jest naginany do granic możliwości. Młode Iranki mają świadomość istniejących zasad, ale bawią się obowiązującą konwencją, a często obowiązkowa chusta ledwo przylega do tylnej części głowy. Piękne dziewczyny podkreślają swoje rysy twarzy intensywnym makijażem, a niektóre również farbują włosy na blond. Podążającym za nakazami mody paniom z telefonami komórkowymi i książkami za pachą daleko do stereotypowego wizerunku niewykształconej, pozbawionej podstawowych praw muzłumańskiej kobiety.

Uliczna moda w Teheranie

Iranki chcąc się kształcić idą na studia, robią kariery naukowe, a nawet mają sporo do powiedzenia w polityce (w gabinecie prezydenta Achmadinedżada irańskim ministrem zdrowia była kobieta; obecnym ministrem ochrony środowiska jest również przedstawicielka płci pięknej). Świadczą o tym najlepiej raporty na temat płci studentów na Irańskich uniwersytetach, gdzie 65% żaków stanowią obecnie kobiety, co według UNESCO sytuuje Iran na pierwszym miejscu na świecie. Panie często pełnią funkcję szefowych placówek gastronomicznych, wydając polecenia podlegającym im pracownikom – mężczyznom. W Iranie istnieje przekonanie, że kobieta potrafi lepiej zadbać o porządek i higienę w restauracji, więc lokal tylko zyskuje tym na renomie.

Myśląc o Iranie należy również oddzielić zwykłych ludzi od rządzących krajem polityków. Pod wieloma względami moi znajomi Irańczycy przypominają nas samych, umiejętnie naginając prawo by go nie łamać, ale równocześnie wyciągnąć korzyść dla siebie. Mimo opisanych wyżej ograniczeń w kwestii ubioru, wszystko to zwykle przestaje mieć znaczenie, gdy tylko kobieta znajdzie się w dyskretnej przestrzeni prywatnego mieszkania. W okamgnieniu chusty znikają z głów, ciasne płaszcze lądują na wieszakach, a w domu rozpoczyna się istna rewia mody i elegancji.

Z wielkim dystansem podchodziłem do prośby o pstryknięcie fotki, bo zapytanie o to wydawało mi się być niestosowne. Zaprzyjaźnione dziewczyny nie miały nic przeciwko temu, by zrobić sobie wspólne zdjęcie, a nawet jedna z nich porwała mnie do tańca. Groteskowości całej sytuacji dodawał fakt, że pląsaliśmy w rytm tradycyjnej, żydowskiej piosenki “Hava Nagila” – mimo istniejących antagonizmów między Izraelem, określanym przez lokalny rząd (nie uznający istnienia tego państwa) mianem “okupowanej Palestyny” –  żydowska kultura ma się tam całkiem dobrze.

Dziewczyna w stylu „bassij”, czyli paramilitarnej organizacji wspierającej od 1979 r. przywódce Chomejniego, jaki i byłego prezydenta Achmadineżada. Napis na ręce głosi „Poświęce swoje życie dla naszego przywódcy!”. 

Mój gospodarz, Omid, dyskretnie wskazał na małe plasterki, pokrywające nos jednej z uczestniczek przyjęcia. Szepcząc do ucha zdradził mi kolejną ciekawostkę! Operacje plastyczne nosa, to najczęściej wykonywany zabieg upiększający we współczesnym Iranie. Zgodnie z obowiązującymi trendami, typowy dla tego regionu kształt nosa jest uznawany za nieestetyczny i wiele młodych kobiet decyduje się na zabieg. Korygowany jest kształt i wielkość nozdrzy, by nadać im zachodni  kształt. Panie umieją to zgrabnie uargumentować względami zdrowotnymi (lepszy przepływ powietrza przy oddychaniu), a zjawisko urosło do tego stopnia, że obecnie stolica Iranu, Teheran, bod względem ilości podobnych zabiegów jest uznawana za światowego lidera!

Dwie kobiety, świeżo po operacjach plastycznych nosa, głosują w wyborach prezydenckich

Nigdy nie zastanawiałem się nad ewentualnością chirurgicznej ingerencji w swoją urodę, ale gdybym z jakiegoś powodu się na to zdecydował, to pewnie ze wstydu nie opuszczałbym mieszkania w trakcie rekonwalescencji. Irańskie kobiety nie mają z tym problemu ze względu na powszechność zjawiska i podkreślenie własnego statutu materialnego. Dumnie wychodzą na ulicę w plasterkach i spacerują pasażami handlowymi, zapewne wzbudzając zazdrość mniej zamożnych koleżanek.

Co roku ponad 200 000 Iranek decyduje się na ten krok z nadzieją, że zwiększy on ich szanse na małżeństwo. Nie zawsze jednak efekt końcowy jest satysfakcjonujący, bo kierowani chęcią zysku lekarze często nie posiadają odpowiednich uprawnień – w Teheranie tylko 157 lekarzy ma specjalistyczne doświadczenie, gdy ponad 7000 innych wykonuje zabiegi bez odpowiedniej licencji.

Lokalna klinika w jednym z małych miasteczek na pograniczu Iranu

Iranki są bardzo aktywne społecznie i uczestniczą też w rozgrywkach sportowych, pracują jako ekspedientki, kierowcy taksówek i autobusów, a w Iranie jest nawet specjalna brygada straży pożarnej, gdzie służą wyłącznie kobiety! Po ulicach kursują specjalne taksówki tylko dla kobiet, ale dozwolone jest też przewożenie męskich pasażerów i nikt nie robi z tego powodu problemów. Omid wspomniał, że w samym Teheranie prawie 1000 kobiet pracuje w zawodzie taksówkarza. “Kobiety są dużo ostrożniejsze na drodze i prowadzą pojazd pewnie i w skupieniu, przez co wiele osób preferuje korzystać z ich usług” – wyjaśnia Omid.

 Specjalne taksówki dla kobiet pozwalają im ominąć stresu podróżowania z nieznajomym mężczyzną

Wszyscy miłośnicy Irańskiego kina z pewnością kojarzą twarze znanych aktorek, które odgrywają kluczową rolę w większości tworzonych w dawnej Persji produkcji (choćby Leila Hatami z filmu “Separacja”, nagrodzona za najlepszą rolę kobiecą na festiwalu w Berlinie w 2011 r.

Leila Hatami, popularna aktorka, znana między innymi z oskarowego filmu „Separation”

Jak w takim razie Iranki reagują na cudzoziemców? Nie uciekają przed ciekawskim wzrokiem, a często z uśmiechem odwzajemniają spojrzenie. Jeden z turystycznych przewodników określił to zjawisko mianem “amorous look”, czyli pożądliwego spojrzenia, które przede wszystkim cechuje Irańskich mężczyzn, patrzących z afektem na cudzoziemki. Najwyraźniej działa to w obie strony, co poczułem na własnej skórze w jednym z eleganckich galerii handlowych w mieście Isfahan, ale wrócimy jeszcze do tej historii przy innej okazji.

Piękne, wykształcone, operujące językami obcymi kobiety z Iranu nie tylko fenomen Bliskiego Wschodu, ale też świadectwo zachodzących obecnie w tym, nadal zagadkowym dla wielu Polaków regionie świata, pozytywnych  zmian. Nadal jednak nie mogą opuszczać samotnie kraju bez pisemnej zgody męża, ale nie stanowi to dla nich problemu. Niczym baśniowa Szecherezada z „Baśni z Tysiąca i Jednej Nocy” każda Iranka najlepiej wie, jak owinąć sobie mężczyznę wokół palca!

Kobiety ze straży pożarnej w sąsiadującym ze stolicą mieście Karaj